Milion złotych na zbadanie przedpaństwowych społeczności Polski
Wojciech Pastuszka
– 28 lutego 2012Posted in: Archeologia, Najważniejsze, Polska

Szeroko zakrojonemu i interdyscyplinarnemu projektowi badawczemu „Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły”, kierowanemu przez prof. Aleksandra Bursche z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Narodowe Centrum Nauki przyznało grant badawczy w wysokości 1 ml 86 tys. zł. w ramach konkursu dla doświadczonych naukowców.

Dotychczas brak w literaturze naukowej kompleksowej monografii na temat IV-VII wieku na terenach dorzecza Odry i Wisły. Fakt ten wynika z nadal niedostatecznej wiedzy i danych na temat ówczesnych społeczności zamieszkujących na przyszłych obszarach Polski.

- Podstawowym rezultatem projektu będzie syntetyczne i wieloaspektowe ujęcie przemian, jakie nastąpiły w tym czasie w dorzeczu Odry i Wisły. Mój zespół zajmie się wieloma zagadnieniami, poczynając od przyrodniczych poprzez osadnicze, kulturowe czy etniczne, po demograficzne i społeczne – wyjaśnia prof. Aleksander Bursche.

Zdaniem laureata konkursu opracowanie tej problematyki jest oczekiwane przez naukę zachodnioeuropejską, gdyż zjawiska, jakie rozegrały się w okresie wędrówek ludów na terenie Europy Środkowej, wywarły istotny wpływ na procesy, jakie legły u podstaw kształtowania się pierwszych państwowości na południu i zachodzie kontynentu. Dodaje, że nie zostały one wcześniej dostatecznie rozpoznane, ze względu na dominujący w nauce czasów komunistycznych paradygmat o obecności od czasów przedhistorycznych, na obszarach ziem polskich i terenów sąsiednich, społeczności słowiańskich, niemający w istocie podstaw źródłowych.

- Projekt bez wątpienia dotyczy pionierskich badań naukowych, gdyż studia ukierunkowane na ten okres na omawianym obszarze, podejmowane przez szeroki krąg dyscyplin historycznych, antropologicznych i paleobotanicznych, nie były do tej pory realizowane. Zapełnimy istotną lukę – przekonuje prof. Bursche.

Zespół postawił przed sobą ambitne zadania. Wśród podstawowych pytań badawczych znalazły się następujące zagadnienia: co było przyczyną gwałtownego wyludnienia analizowanych obszarów? Czy spowodowały je czynniki zewnętrzne o charakterze politycznym prowadzące do daleko idących przemian demograficznych? Czy istotniejszą rolę odgrywała możliwość osadnictwa na atrakcyjnych obszarach południowej i zachodniej Europy? W jaki sposób przebiegały te zjawiska w przestrzeni i czasie? Naukowcy zastanowią się również, czy na postrzeganie opisywanych procesów może mieć wpływ niedostateczny stan badań.

- Jednym z niewyjaśnionych zagadnień naukowo-badawczych związanych z przeszłością Europy Środkowej jest zrozumienie procesów kulturowych, społecznych, demograficznych i tych przebiegających w środowisku naturalnym w okresie wędrówek ludów. Obszar ten ma kluczowe znaczenie dla analizy ruchów ludnościowych na szerokich połaciach Europy. Z tych terenów wywodzili się Goci i Wandalowie, odgrywających podstawową rolę w upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego i tworzeniu na jego gruzach pierwszych państwowości – mówi prof. Bursche.

Oprócz analiz gabinetowych, archeolodzy przeprowadzą wykopaliska na trzech stanowiskach na Pomorzu Zachodnim (osada w Suchaniu i miejsce odkrycia skarbu w Karsiborze) i na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej (jaskinia w Kostkowicach). Mają one prowadzić do rozpoznania kontekstu kulturowego i paleoekologicznego, chronologii i funkcji tych stanowisk na tle pozostałego osadnictwa na terenach Pomorza i Jury.

Istotne będą też analizy środowiskowe. Naukowcy pobiorą profile palinologiczne (próbki pyłków roślin) z osadów jeziornych, pochodzących z dorzecza Odry i Wisły. Będzie to punkt wyjścia do przeprowadzenia analiz środowiska przyrodniczego, stopnia jego destrukcji i regeneracji, a zarazem badań paleodemograficznych. W ten sposób naukowcy określają skalę zaludnienia w czasach między starożytnością a wczesnym średniowieczem.

Integralną częścią projektu będzie szeroko zakrojona kampania popularyzatorska, prezentująca wyniki prac badawczych szerokiej publiczności z wykorzystaniem tradycyjnych mediów (publikacje w czasopismach, wystawy) i, przede wszystkim, internetu.

Tekst pochodzi z serwisu Nauka w Polsce.

Polscy naukowcy odkryli szczątki najstarszych żółwi na świecie. Skamieliny liczą 215 milionów lat. Jeden z odkrytych żółwi należy do nowego gatunku – poinformował PAP autor odkrycia dr Tomasz Sulej z Instytutu Paleobiologii PAN.

Żółw błotny to jedyny gatunek tych zwierząt występujący obecnie w Polsce. Fot. Dudva, Creative Commons

Szczątki dwóch gatunków żółwi odkryli w Porębie koło Zawiercia na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej paleontolodzy z Instytutu Paleobiologii PAN oraz Uniwersytetu Warszawskiego (z Wydziału Biologii i Geologii).

- Mamy w Polsce jedyne na świecie kości kończyn oraz pancerze najstarszego żółwia. Liczymy, że uda nam się odnaleźć czaszkę – mówi PAP dr Tomasz Sulej z Instytutu Paleobiologii PAN.

Nowy, jeszcze nieopisany gatunek żółwia żył w późnym triasie (epoka noryku), ok. 215 milionów lat temu. Świadczy o tym analiza pyłków. Pancerze żółwi z Poręby mają do 50 cm długości i budową bardzo przypominają dzisiejsze typowe żółwie lądowe.

Do tej pory w Europie z tego okresu znano tylko Proterochersis robusta wykopanego w Niemczech. Inne, nieco młodsze gatunki, odnaleziono jedynie w Tajlandii, Chinach, Stanach Zjednoczonych, Argentynie, Niemczech i Grenlandii. – Tamtejsze znaleziska wyglądają przy polskich ubogo – USA szczyci się stanowiskiem z trzema kosteczkami – dodaje Sulej.

Jeden z żółwi odnalezionych w Polsce bardzo przypomina niemieckiego, a drugi, mniejszy, reprezentuje nowy gatunek.

- Stanowisko w Porębie na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej to ewenement na skalę światową – zaznacza dr Tomasz Sulej. Jest lokalizacją najbogatszą w skamieniałości żółwi triasowych. Odkrył je dr Sulej – dzięki temu, że dowiedział się o szarych iłach wykopanych kiedyś pod powstające w pobliżu wysypisku śmieci.

Śmieci zakopuje się w wielkim dole, po czym przykrywa szczelną warstwą iłu. Miejsca, z których pochodzi szary ił to prawdziwa skarbnica dla paleontologów. Dlatego szukają różnego rodzaju odkrywek iłu – na przykład w pobliżu kopalni i cegielni – tłumaczy badacz.

- We wrześniu 2008 r. przejeżdżałem przez Porębę pod Zawierciem. Nie mogłem oprzeć się wewnętrznemu pragnieniu, by podjechać na pobliskie wysypisko śmieci. Tak, wiem, to może brzmieć dziwnie. Wysypisko było ogrodzone i pilnowane, w dodatku już zrekultywowane, czyli całe porośnięte trawą, a dookoła pola, chaszcze i las. Wybrałem się na rekonesans. Szybko trafiłem na sporą przestrzeń pokrytą szarym błotem. Wyglądało znajomo. Od razu znalazłem w nim szczątki zwęglonego drewna wyglądające podobnie jak w cegielni Lipie Śląskie w Lisowicach, gdzie znaleźliśmy pierwszego polskiego dinozaura – relacjonuje naukowiec.

Dodaje, że zaledwie po 20 minutach „dłubania w błocie” znalazł duży ząb dinozaura. – Ale co bardziej niezwykłe – z zaskoczeniem oglądałem też ze wszystkich stron fragment pancerza żółwia. Wtedy jeszcze nie byłem pewien, do jakiego stworzenia należał kawałek o wymiarach 2 x 2 cm, ale podejrzewałem, że może być to żółw sprzed ponad 200 mln lat, pierwszy w Polsce i być może najstarszy na świecie – wspomina dr Tomasz Sulej.

Odkrycia dokonano w 2008 roku, ale od tego czasu prowadzone były badania skamielin i przygotowania do publikacji. Są finansowane z grantu „National Geographic Polska” i Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Najnowsze wyniki badań zostaną opublikowane na łamach wrześniowego „National Geographic Polska” oraz we wrześniowym numerze specjalistycznego amerykańskiego „Journal of Vertebrate Paleontology”.

Tekst pochodzi z serwisu Nauka w Polsce. Oryginalny tekst za zdjęciem.