PAŁAC W ZŁOTYM POTOKU
Podstawowe źródło informacji: Archiwum Hrabiów Krasińskich w Złotym Potoku znajdujące się w Archiwum Państwowe w Częstochowie. /głównie sprawy majątkowe: rachunki, sprawozdania, korespondencja zarządców dóbr/
Dotychczas pałac nie budził zainteresowania zarówno historyków jak i historyków sztuki – uznaje się go za typowy przykład architektury pałacowej z początku XX w.
Archiwalia, na podstawie których można zrekonstruować dzieje pałacu w Złotym Potoku sięgają roku 1840. Na ich podstawie można ustalić w przybliżeniu koleje losu dóbr złotopotockich zanim weszły w posiadanie rodziny Krasińskich.
Pojawiają się tam m. in. dwa nazwiska: 1. Cyprian Pintowski – dziedzic dóbr janowsko – potockich. 2. Feliks Skarżyński – urzędowy plenipotent Cypriana Pintowskiego
W 1851 r. pojawia się osoba hrabiego Wincentego Krasińskiego w związku z kupnem klucza janowskiego. W lipcu 1851 dochodzi do transakcji kupna ww. dóbr w Warszawie przed pisarzem aktowym Józefem Noskowskim (wcześniej Wincenty Krasiński sprzedaje majątek Dunajowce na Podolu).
Nabyty majątek obciążony jest licznymi długami – w roku 1852 mieszkańcy Przyrowa wnoszą skargę graniczną wobec kilku osób, w tym wobec Wincentego Krasińskiego, które są związane z majątkiem złotopotockim.
W listopadzie 1852 r. i później ostatecznie zakończono spory majątkowe na korzyść Wincentego Krasińskiego – sprawy rozstrzyga Mazowiecki Trybunał Cywilny.
WYGLĄD PIERWSZEGO PAŁACU I ZAGOSPODAROWANIE TERENU
Źródła wspominają o: a) dworku z roku 1829 b) nieokreślonym bliżej dom zarządcy /lokalizacja (?)/ c) zabudowaniach gospodarczych /lokalizacja (?)/
W maju i w czerwcu 1856 według raportu pełniącego obowiązki zarządcy dóbr dobiegły końca prace budowlane pałacu w Złotym Potoku – 22 maj 1856 „za dni najdalej dziesięć [nastąpi] ostateczne odebranie robót od majstrów, ostateczny z niemi obrachunek i wypłaty należytości”, następnie został wykonany „plantunek placu przed tymże pałacem i uszlachetnienie drzew od strony kościoła”.
Pałac wybudowano w miejscu eksponowanym. Biorąc pod uwagę o wiele starszy od budowli, zachowany do dzisiaj drzewostan a także wiadomości zawarte w Materiałach do Słownika Historyczno – Geograficznego woj. krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego można przypuszczać, że powstała w 1856 roku budowla wzniesiona została na miejscu wcześniejszej.
O szczegółowym wyglądzie pałacu i jego wyposażeniu za życia Wincentego i Zygmunta Krasińskich archiwalia nie podają żadnych informacji.
W roku 1858 umiera w Warszawie Wincenty Krasiński. W roku 1859 umiera w Paryżu Zygmunt Krasiński. Obaj przebywali w majątku rzadko, zarządzali nim z Warszawy. Dłuższy pobyt Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku to okres od 30.07 do 22.09.1857. wiadomo, że rodzina przebywała już tam od maja. 12.09.1857 – nieoczekiwana śmierć Elżbiety Krasińskiej.
Fragmentaryczne informacje dotyczące wyglądu ówczesnego pałacu dają dokumenty Zarządu Głównego Dóbr i Interesów Hrabiów Krasińskich w Warszawie z lat 1866 – 1869. Odnoszą się one do: a) przygotowania pałacu (pokoje) na wizytę ordynata i jego gości (rządcą jest Antoni Tyczyński) – „Rządca ma przysposobić cztery pokoje, to jest dwa, do których wejście drzwiami frontowymi i dwa, które J. W. Pan zajmował” oraz „dla Komissyi trzy pokoje po drugiej stronie, do których wejście tylnemi drzwiami pałacu” b) remontów i napraw wyposażenia (wymienione są 122 pozycje – majątek ruchomy). Są to przedmioty, gdzie potrzebna jest „reparacyja stolarska, dodanie brakujących okuć, robota tapicerska”. Były to m. in. „jesionowe kanapy, szezlongi, stoliki owalne, kanciaste i do kart, biurka, szafy na suknie, szafy kredensowe, komody, łóżka jesionowe, szafy na książki i stoły jadalne”. Spore prace remontowe wykonano w roku 1868. Wymieniono szyby w 17 oknach na dole i w 18 na górze oraz naprawiono drzwi balkonowe. W sali jadalnej na piętrze położono posadzkę taflową oraz w pokoju od frontu znajdującym się obok kuchni pałacowej. Odnowiono również inne pomieszczenia, które miały zostać „wyklejone z wyjątkiem trzech, z papieru obdarte, należycie oskrobane, uszkodzenia w ścianach naprawione, ściany i sufit wapnem na czysto wybielone; wszystkie pokoje, sienie, korytarze i schowania niewyklejone wybielone na czysto. W trzech pokojach, które zostaną wyklejone należało sufity obielić”. Z materiałów wynika, że w części pokojów była „posadzka z fryzy”, natomiast reszta miała podłogi drewniane, na które uskarżał się rządca Antoni Tyczyński, że trzeba je często heblować, czyścić i reperować.
KRASIŃSCY – RACZYŃSCY: KTO PROJEKTOWAŁ DRUGI PAŁAC?
Ostatnia sukcesorka dóbr złotopotockich to córka Zygmunta Krasińskiego – Maria Beatrix Krasińska, która wyszła za mąż za Edwarda Aleksandra Raczyńskiego. Nowi właściciele uczynili z pałacu stałą rezydencję. W związku z tym wzrosło zainteresowanie budowlą, jej wyposażeniem, a także całym majątkiem. 9 lipca 1878 przybywają z Warszawy do Kłomnic trzy wagony z powozami hr. Krasińskich z przeznaczeniem dla Złotego Potoku: „karoca, powozik mały, powóz świeżo nabyty i kolebka”. Z okresu 1877 – 1878 zachował się inwentarz pt. „Spis sreber wysyłających się z Warszawy do dóbr Potok Złoty” – obejmuje on 121 pozycji, bez uwzględnienia ilości sztuk m.in. kandelabry, lichtarze, sztućce z herbami Krasińskich i Raczyńskich, drobne wyroby ze srebra i złota, wyroby z kości słoniowej i naczynia pozłacane.
Ostatnie dwie dekady XIX w to okres wzrostu zamożności rodziny Raczyńskich (najpierw małżeństwo Edwarda A. Raczyńskiego z Marią B. Krasińską, następnie od 1886 roku z Różą Potocką). Z tego czasu zachowały się zapiski dotyczące zakupów do kuchni i jadalni – pojawia się pomysł gruntownej i kosztownej przebudowy pałacu.
Kwestią otwartą pozostaje kto projektował pałac. Do obecnego wyglądu całego kompleksu pałacowego (budynek i park) przyczyniły się z pewnością trzy osoby:
Zygmunt Hendel (1862 – 1929) – wykonał bliżej nieokreślone projekty dekoracji sal w pałacu Krasińskich w Warszawie i w pałacu w Złotym Potoku (jest autorem m.in. gmachu Muzeum Czartoryskich w Krakowie).
Jan Heurich (1873 – 1925) – projektował dla Krasińskich w 1908 r. budynki gospodarcze w Opinogórze, na rok 1912 datowany jest projekt przebudowy pałacu w Złotym Potoku. Nie jest to dokładny termin wykonania prac, natomiast można uznać z całą pewnością, że miały one miejsce w okresie po 1900 r. a przed wybuchem I wojny światowej. Autorom opracowania są znane niestety materiały ikonograficzne pokazujące pałac tuż przed i po przebudowie – istnieją natomiast zdjęcia pokazujące, że w okresie międzywojennym nad wydzieloną klatką schodową w północnej części budynku znajdowała się wieża.
Franciszek Szanior (1853 – 1945) – od 1891 roku pracuje na zlecenie Ordynacji Krasińskich w Warszawie. Jego projekty ogrodów w Opinogórze i w Złotym Potoku są niestety pozbawione datowania. Franciszek Szanior był autorem projektu Parku Ujazdowskiego i Parku Skaryszewskiego w Warszawie, założył park w Oblęgorku oraz przekształcił i zmodernizował parki w okolicy Jasnej Góry w Częstochowie (Park Staszica i Park 3 Maja).
|