Mogiły, które powstawały w czasie zarazy, niemal zawsze były umieszczane na odludziu, z dala od domostw i „zwykłych” cmentarzy, oraz w miejscach niechętnie przez ludzi odwiedzanych. Czas moru nie sprzyjał także dochowywaniu pełnej ceremonii związanej z przygotowaniem do pogrzebu i jego przebiegiem. Dopóki to było możliwe, trupy wkładano do trumien, a w pogrzebie uczestniczył zazwyczaj duchowny i rodzina. Wzrost śmiertelności powodował jednak zmianę formuły pogrzebów – ciała zmarłych grzebano w masowych grobach późną nocą, a pochówkom nie towarzyszyły już uroczystości kościelne. „Pochówki (…) odbywały się cicho i bez zbędnych ceremonii. Ciała zmarłych, zwykle przywiezione wozem na miejsce pochówku, wrzucano do wspólnego grobu, dokładnie wysypanego wapnem. Często pomagano sobie w tej czynności kijem zakończonym hakiem – pisze Karolina Kot w artykule „Cmentarze epidemiczne południowej Polski”. I jak zaznacza autorka, nad grobem zwykle sypano niewysoki kurhan, stanowiący mogiłę. Po ustąpieniu epidemii krewni wznosili czasem na nim krzyż lub kapliczkę, natomiast niezwykle rzadko stawiano tam imienne nagrobki.
W ten oto sposób, z biegiem czasu na szlaku przemarszu masowej śmierci morowej, powstawały coraz liczniejsze cmentarze epidemiczne, m.in. dżumowe, a od XIX w. także choleryczne. Do dziś przetrwało ich już niewiele, czasem zaledwie pod postacią samotnej kapliczki, postawionego gdzieś w polu krzyża czy niewielkiego kurhanu usypanego na granicy dwóch wsi, przy rozstajach dróg. Te, które udaje się odnaleźć, to najczęściej powstałe w XIX w. cmentarze choleryczne, stanowiące ślad po nawracających wówczas co kilka-, kilkanaście lat epidemiach cholery.„Ponieważ ludzie umierali masowo, kopano mogiły zbiorowe. Złożonych do takiego grobu posypywano wapnem, żeby ta zaraza więcej się nie roznosiła. Zdarzyła się taka historia, że kilka osób wieźli wołami od gościńca w stronę cmentarza. Droga była bardzo kamienista i wyboista. Trząsł się cały wóz. Wtedy jeden z przewożonych zaczął się podnosić. Więc go zdjęli i pozostawili przy drodze. Od tego czasu nigdy już od razu nie wrzucali ludzi do dołka, tylko na pewien czas układali ich przy grobie, a dopiero potem zasypywali w mogile” – opowiada Albina Waligóra zasłyszaną od swego ojca historię o cmentarzu cholerycznym w Bytomsku.
|